Rugby w Rosji ponoć pojawiło się już w XIX w., jednak był to tylko epizod, zresztą niemile widziany przez władze carskie. W Związku Radzieckim w rugby zaczęto grać w latach 20. XX w. i w 1936 rozpoczęto nawet rozgrywanie mistrzostw kraju, ale te przetrwały tylko do 1939. Na dobre rugby zadomowiło się w Rosji w latach 50., przy czym historycy sportu podkreślają znaczącą rolę w jego rozwoju turnieju na Festiwalu Młodzieży i Studentów (prekursorze późniejszych uniwersjad) w 1957 w Moskwie. W latach 60. mieliśmy już 150 klubów, ponownie mistrzostwa kraju (od 1966) i federację (od 1967). Rugby było szczególnie popularne wśród klubów sportowych wojsk lotniczych dzięki patronatowi słynnego konstruktora samolotów Władimira Iljuszyna. W 1974 reprezentacja zagrała oficjalny mecz międzypaństwowy, a od końca tej dekady Związek Radziecki zaczął się liczyć w Europie. W 1978 (w drugim roku swoich startów w tych rozgrywkach) awansował do najwyższej grupy FIRA Trophy, a rok później zajął w tym turnieju trzecie miejsce (za Rumunią i Francją). Regularnie stawał na podium tych rozgrywek w latach 80., a przez cztery edycje z rzędu (od 1985 do 1990) zajmował drugie miejsce za plecami Francji. Zapewne tylko polityka stanęła na przeszkodzie zaproszeniu reprezentacji na pierwszy Puchar Świata w 1987.
Rozpad Związku Radzieckiego oznaczał kłopoty. Ze 100 klubów istniejących w połowie lat 80. w 1993 pozostało w Rosji zaledwie 16 (utrata wielu z nich spowodowana była rozpadem państwa, np. w Gruzji było około 40 klubów). Na dodatek główne ośrodki tego sportu, Moskwę i Krasnojarsk, dzieli ponad 3000 km, a cena biletu lotniczego odpowiadała dwóm-trzem przeciętnym pensjom. Jednak w rozgrywkach europejskich Rosja nie traciła kontaktu z czołówką, a w okresie Europejskiego Pucharu Narodów (2000–2016) dwukrotnie zajęła w nim drugie miejsce, a sześciokrotnie trzecie. W 2003 była bliska awansu do Pucharu Świata, ale zdyskwalifikowano ją za udział w grach nieuprawnionych zawodników pochodzących z Afryki Południowej. Zagrała w Pucharze Świata w 2011, ponosząc komplet porażek w fazie grupowej. W REIC nie jest już tak świetnie jak w ENC – jedyne podium to drugie miejsce w 2018 dzięki odebraniu punktów aż trzem konkurentom. To jednak pozwoliło Rosjanom po raz drugi zagrać w Pucharze Świata w 2019 (znowu komplet porażek w fazie grupowej).
Najsłynniejszym rugbystą rosyjskiej narodowości był człowiek, który nigdy dla Rosji nie zagrał. Alexander Obolensky pochodził z arystokratycznej rodziny, która uciekła do Anglii z Rosji po rewolucji. W 1936 zadebiutował w reprezentacji Anglii na Twickenham, zdobywając dwa przyłożenia przeciwko Nowej Zelandii (jedno podobno wyjątkowej urody). W reprezentacji zagrał jeszcze trzy razy, wyjechał z Lwami do Argentyny, grał dla Barbarians. Zginął jako pilot wojskowy w wypadku lotniczym podczas II wojny światowej.
Mistrzostwa Rosji stanowią w praktyce kontynuację mistrzostw Związku Radzieckiego, które organizowano trzykrotnie przed wojną (trzy tytuły Dynama Moskwa), a następnie od 1966 (z przerwą w 1967, pierwszym powojennym mistrzem była moskiewska Politechnika). Tylko czterokrotnie tytuły mistrzów tej ligi trafiały poza Rosję (trzykrotnie w latach 80. zwyciężała gruzińska Aja Kutaisi, raz w 1978 ukraiński Awiator Kijów). W 1992 zainaugurowano rosyjską Superligę, którą po zakończeniu sezonu 2004 przekształcono w Zawodową Ligę Rugby (PRL), a od 2014 nosi nazwę Premier-Ligi Rugby (PLR). Tytuły mistrzów Rosji zdobywały zaledwie trzy drużyny: po dziesięć mają na koncie dwa zespoły z syberyjskiego Krasnojarska, Krasnyj Jar i Jenisej-STM (Krasnyj Jar ma oprócz tego na koncie dwa ostatnie tytuły ligi Związku Radzieckiego z 1990 i 1991, łącznie zatem 12), a osiem nawiązująca do lotniczych tradycji drużyna WWA z podmoskiewskiego Monina (ostatnio występująca pod szyldem WWA-Saracens). WWA jest rekordzistą, jeśli doliczyć czasy radzieckie – wówczas ma łącznie aż 17 tytułów, z których pierwszy zdobyli już w 1969. Ostatnie dziewięć finałów to nieprzerwana passa derbów Krasnojarska, z czego ostatnie cztery wygrywał Jenisej. Miejsce za ich plecami równie regularnie zajmowało WWA, dopiero w ostatnim roku uległo w meczu o trzecie miejsce moskiewskiej Sławie.
Obecny sezon miał być sezonem przejściowym. Po latach funkcjonowania w systemie wiosna–jesień, Rosjanie postanowili dostosować się do większości swoich europejskich rywali i przejść na system jesień–wiosna. Z tego powodu zaplanowali start rozgrywek wiosną obecnego roku (w kwietniu) i zakończenie wiosną 2021 (bez wyłaniania mistrza Rosji w 2020). Zaplanowano także powiększenie liczby uczestników ligi z ośmiu do dziesięciu. Siedem z tych drużyn pochodzi z europejskiej części Rosji (w tym trzy z aglomeracji moskiewskiej: Sława, WWA i beniaminek CSKA), natomiast trzy z Syberii – dwa kluby z Krasnojarska uzupełnia tutaj Metalurg z Nowokuźniecka. Fazę zasadniczą zaplanowano w systemie ligowym: każdy z każdym, mecz i rewanż, i miała być zakończona w tym roku. Następnie play-off. W poprzednim sezonie w play-off brały udział wszystkie drużyny z ligi: górna czwórka grała ćwierćfinały z drużynami z dolnej czwórki, potem mieliśmy półfinały i finały, tak więc każda drużyna grała w tej fazie trzy mecze. Jak będzie w tym sezonie – jeszcze nie wiadomo. Liga zyskała sponsora tytularnego w postaci firmy bukmacherskiej Liga Stawok. Start rozgrywek ligowych z powodu epidemii na razie odsunięto w czasie do połowy czerwca.
Drugi poziom ligowy, Wysszaja Liga, w ubiegłym sezonie toczył się w 16-zespołowym składzie. W pierwszej fazie drużyny podzielono na cztery grupy po cztery drużyny według klucza regionalnego i ekipy w każdej grupie grały każdy z każdym mecz i rewanż. Grupy obejmowały okręgi: syberyjski (tu wyłącznie kluby z Krasnojarska, w tym rezerwy Krasnego Jara i Jeniseja), nadwołżański, centralny (m.in. dwa kluby z Petersburga) i południowy (w tym dwa kluby z Moskwy, CSKA i Torpedo). Dwie najlepsze drużyny każdej grupy awansowały do dwumeczów ćwierćfinałowych, ich zwycięzcy grali półfinały, a następnie mieliśmy finał i mecz o trzecie miejsce. W czołowej czwórce znalazły się rezerwy Jeniseja (drugie miejsce) i Krasnego Jara (czwarte). Jenisej oczywiście mimo drugiego miejsca nie mógł awansować do Premier-Ligi. W przyszłym roku zapowiedziano pojawienie się na tym poziomie nowotworzonej zawodowej drużyny z Władywostoka.
Oprócz tego mamy trzeci poziom: ligę federalną. Tutaj drużyny rywalizują rozbite na regionalne grupy liczące po kilka drużyn (w ubiegłym sezonie - dziesięć grup, każda od trzech do pięciu drużyn). Swoje grupy mają m.in. Krasnojarsk, Moskwa i Petersburg. Łącznie w ubiegłym roku wzięło udział w tych rozgrywkach 37 ekip. Najliczniejsza grupa obejmuje Moskwę i jej zwycięzca, Zelenograd, wygrał finałowy turniej rozgrywany pomiędzy zwycięzcami grup w październiku w Soczi. Ta sama drużyna jeszcze rok wcześniej wygrywała drugi poziom ligowy, widocznie jednak nie mogła sobie pozwolić na dalszą grę na tym poziomie. Podobno w najbliższym sezonie w lidze federalnej ma pojawić się reprezentacja Białorusi.
Oprócz rozgrywek ligowych, mamy też pucharowe. Tu Krasnyj Jar w ostatnich dwóch sezonach odgryzał się Jenisejowi. Ale i tu od 2011 trofeum nie opuściło Krasnojarska, choć kilkakrotnie do finału w tym okresie awansowały także drużyny moskiewskie. W tegorocznym pucharze zaplanowano udział 16 drużyn i rozgrywki w formacie pucharowym między czerwcem i październikiem. Z frekwencją w przeszłości różnie bywało, np. w 2012 odwołano rozgrywki, ponieważ zgłosiły się do nich tylko cztery ekipy. Mamy też puchary regionalne, np. w lutym tego roku rozegrano zawody o puchar Moskwy z udziałem ośmiu drużyn.
Kobiece rugby pojawiło się w Związku Radzieckim w latach 80., w już w latach 90. XX w. Rosjanki regularnie brały udział w kobiecym Pucharze Świata. Wystartowały w trzech pierwszych jego edycjach, w 1991, 1994 i 1998. W pierwszym występie poniosły same porażki, nie zdobywając ani jednego punktu w żadnym meczu. W 1994 pokonały w meczu o przedostatnie miejsce szkockie studentki, a w 1998 ponownie nie odniosły żadnego zwycięstwa i zajęły ostatnie miejsce w turnieju. Pierwsze mistrzostwa kraju w żeńskich piętnastkach zorganizowano w 1991 jako mistrzostwa Związku Radzieckiego. Od 1994 rozgrywano już tylko mistrzostwa w Rugby 7.
Grzegorz Bednarczyk
Więcej informacji o rugby w kraju i na świecie przeczytasz na moim blogu „W szponach rugby” [kliknij]
