Pierwsze Mistrzostwa Polski rozegrano w maju 1929 roku, tytuł i Puchar „Ajencji Wschodniej” wywalczyli rugbiści Oficerskiej Szkoły Sanitarnej Warszawa, wydarzenie to długo było zapomniane…
Rozgrywki ligowe o Mistrzostwo Polski próbowano w naszym kraju zorganizować już w 1925 roku. Przegląd Sportowy pisał w styczniu: Spodziewać się należy, iż z wiosną będzie można rozegrać już normalne mistrzostwa o ile dojdzie do skutku założenie polskiego związku Rugby, a Maurice Baquet w lutym na łamach Stadjonu: Jestem pewny, że bliskim jest czas, w którym powstanie w Polsce związek klubów rugby, i rozgrywki meczów odbywać się będą oficjalnie pod znakiem walk o mistrzostwo Polski. Były ku temu podstawy bo wiosną 1925 roku polskie rugby było w szczycie swoich możliwości, w Warszawie istniało wtedy równocześnie 7 aktywnych drużyn (Garnizon Warszawski, Oficerska Szkoła Piechoty, Orzeł Biały, Pierwszy Pułk Artylerii Przeciwlotniczej, Szkoła Podchorążych - 2 drużyny, Wojskowa Szkoła Sanitarna/AZS), a były jeszcze Polonia Warszawa i Pogoń Wilno, które grały mecze wewnętrzne, organizował się też Łódzki Klub Sportowy. Mieczysław Orłowicz, autor I-szego Polskiego Rocznika Sportowego 1918-1925 pisze Mistrzostwo Polski (nieoficjalne) posiada drużyna Orzeł Biały w Warszawie, nic dziwnego skoro stołeczny zespół wygrał wiosną 1925 roku 10 z 11 spotkań, jedyny remis uzyskał AZS Warszawa. Polski Związek Rugby jednak nie powstał i sprawę rozgrywek o Mistrzostwo Polski przeniesiono na kolejny rok, rozpoczęły się jedynie Mistrzostwa Szkół Podchorążych, które trwały przez pięć sezonów do roku 1929.
W końcu kwietnia 1926 roku, po prawie rocznych przygotowaniach powołano w Warszawie Polski Związek Rugby, który miał prowadzić rozgrywki o Mistrzostwo Polski. Niestety kolejny miesiąc przyniósł „przewrót majowy”, który poza zmianami politycznymi zdemolował warszawskie rugby pozostawiając „na placu boju” jedynie drużyny AZS i Orzeł Biały. W tej sytuacji sprawę rozpoczęcia rozgrywek mistrzowskich przełożono bezterminowo.
Temat rozgrywek wrócił wiosną 1927 roku kiedy „Ajencja Wschodnia” (East Express), prywatna agencja informacyjna, ufundowała puchar przechodni dla przyszłego mistrza Polski w rugby. Działacze klubowi ustalili, że pierwszy sezon ligowy rozpocznie się jesienią 1927 roku (pierwszy mecz zaplanowano na 01 listopada), a skończy wiosną roku 1928, kolejne zaś będą odbywały się także w cyklu jesień - wiosna. We wrześniu w prasie ukazały się ogłoszenia: Zw. Sportowy Orła Białego chce zjednoczyć rozsiane po całym kraju kilkanaście drużyn zwolenników piłki owalnej. Zgłoszenia należy kierować pod adresem: Malinowski (sekr. Orła Białego) Warszawa, Tamka 38. W razie pomyślnego zrealizowania tych projektów, cenny puhar Ajencji Wschodniej zostałby przeznaczony dla mistrza związku rugby. Ostatecznie zdecydowano, że mecz otwarcia Orzeł Biały v AZS Warszawa zostanie rozegrany o mistrzostwo Warszawy i przechodnią płaskorzeźbę „Orzeł Sługockiego”, a rozgrywki mistrzowskie rozpoczną się wiosną 1928.
Wiosną 1928 roku rozgrywek o Mistrzostwo Polski nie rozpoczęto, przełożono je na jesień, powołano za to Warszawski Okręgowy Komitet Rugby, któremu w sierpniu Komitetu Wykonawczego Związku Związków przekazał opiekę nad rugby. Komitet przekształcił się w Komisję Organizacyjną PZR, a KWZZ zawiesił założony w 1926 roku Polski Związek Rugby z powodu bezczynności, a także dlatego, że w kraju nie mogły istnieć dwa związki sportowe opiekujące się jednym sportem.
Jesienią 1928 roku miały rozpocząć się rozgrywki ligowe o puchar „Ajencji Wschodniej” z udziałem drużyn Orła Białego Warszawa, AZS Warszawa, Szkoły Podchorążych Piechoty Ostrów Mazowiecka, Łódzkiego Klubu Sportowego i nowych zespołów wojskowych z Warszawy 36 Pułku Piechoty (Legii Akademickiej) i Oficerskiej Szkoły Inżynierii. Dwie ostatnie drużyny uzależniały swój udział w rozgrywkach od przydzielenie instruktora rugby. Ostatecznie nowe zespoły instruktorów nie dostały, a rozgrywki mistrzowskie o Puchar „Ajencji Wschodniej” po kolejny raz postanowiono przełożyć, tym razem na wiosnę 1929 roku.
W kwietniu 1929 roku Komisja Organizacyjna Polskiego Związku Rugby po rozmowach z klubami rugby zapowiedziała, że w dniach 19-20 maja (Zielone Świątki), zostanie rozegrany w Warszawie turniej rugby o Puchar „Ajencji Wschodniej”, który wyłoni mistrza Polski na rok 1929. Udział w rozgrywkach potwierdziły zespoły warszawskie AZS, Orzeł Biały i Oficerska Szkoła Sanitarna oraz drużyny poznańskie AZS i Pentathlon. Na przeszkodzie stanął brak funduszy na przyjazd drużyn poznańskich do Warszawy, było to już wiadome na początku maja więc w tej sytuacji postanowiono rozegrać mistrzostwa pomiędzy trzema zespołami z Warszawy. Początkowo rozgrywki miały mieć formę turnieju wyznaczonego z zachowaniem terminu 19 i 20 maja, ale ostatecznie rozciągnięto je na cały maj.
Pierwszy meczu o Puchar „Ajencji Wschodniej” rozegrały drużyny Orła Białego i AZS 5 maja 1929. W pierwszej połowie AZS objął prowadzenie po przyłożeniu Antoniego Millera (późniejszego dyrektora Głównego Komitetu Kultury Fizycznej), po zmianie stron punkty na 3:3 zdobył dla Orła Białego Jerzy Maniewski i takim wynikiem zakończyło się spotkanie. Drugi mecz został rozegrany 12 maja 1929, a rywalizowały w nim drużyny AZS i Oficerskiej Szkoły Sanitarnej. Medycy objęli prowadzenie 3:0, a w drugiej połowie przyłożyli ponownie wygrywając spotkanie 6:0, punkty dla Oficerskiej Szkoły Sanitarnej zdobył podchorąży Stanisław Markowski. Ostatni mecz odbył się 26 maja 1929 pomiędzy Orłem Białym, a Oficerską Szkołą Sanitarną. Po pierwszej połowie zawody były nierozstrzygnięte, także w drugiej połowie wydawało się, że wynik 0:0 utrzyma się do końca, gdyż obie drużyny dobrze grały w obronie. Decydujące o wygranej medyków punkty zdobył ponownie Stanisław Markowski, a po udanym podwyższeniu podchorążego Bełkowskiego Oficerska Szkoła Sanitarna wygrała to spotkanie 5:0. Zwycięzcom został wręczony Puchar „Ajencji Wschodniej” co wywołało zdziwienie graczy, którzy w dużej części byli nieświadomi, że grają o Mistrzostwo Polski. Brak promocji tego wydarzenia sprawił, że fakt zdobycia przez Oficerską Szkołę Sanitarną tytułu Mistrza Polski przeszedł bez echa.
Następne próby organizowania Mistrzostw Polski nie były już podejmowane z prostej przyczyny, liczba aktywnych drużyn z ośmiu w sezonie 1929/1930 spadła do dwóch w sezonie 1930/1931, a jesienią 1931 roku przestała istnieć drużyna Szkoły Podchorążych Sanitarnych w Warszawie, ostatnia w przedwojennej Polsce. Wprawdzie w latach 1936-1937 istniała drużyna łódzkiego Klubu Pracowników „Zjednoczone”, ale grała tylko mecze wewnętrzne. Na zakończenie dodam, że w latach 1921-1937 udokumentowano istnienie w Polsce 33 klubów/drużyn rugby prowadzących szkolenie i uczestniczących w rozgrywkach głównie w kategorii seniorów, na pewno było ich więcej lista ta więc zapewne będzie dłuższa.
Mistrzostwa Polski (Puchar Ajencji Wschodniej)
05.05.1929 Warszawa
KS Orzeł Biały Warszawa - AZS Warszawa 3:3 (0:3)
Punkty: KSOB- Jerzy Maniewski 3 (P); AZS- Antoni Miller 3 (P).
Sędzia: Francois August Malin.
12.05.1929 Warszawa
Oficerska Szkoła Sanitarna Warszawa - AZS Warszawa 6:0 (3:0)
Punkty: OSS- Stanisław Markowski 6 (2P).
Sędzia: Louis Amblard.
26.05.1929 Warszawa
Oficerska Szkoła Sanitarna Warszawa - KS Orzeł Biały Warszawa 5:0 (0:0)
Punkty: OSS- Stanisław Markowski 3 (P), Bełkowski 2 (pd).
Sędzia: Francois August Malin.
Klasyfikacja: 1.Oficerska Szkoła Sanitarna Warszawa 6 pkt. 11-0; 2.KS Orzeł Biały Warszawa 4 pkt. 3-8; 3.AZS Warszawa 4 pkt. 3-9.
Bardziej dociekliwych odsyłam do książki Jacka Wierzbickiego „Historia Polskiego Rugby 1920-1945”, kontakt z autorem rugbus@op.pl
