Początki rugby w Czechach sięgają okresu międzywojennego. Całą historię zaczął Ondřej Sekora, człowiek renesansu, najbardziej znany jako autor książek dla dzieci. W 1926 przyjechał z Francji do Brna, przywożąc ze sobą piłkę i przetłumaczone przez siebie zasady gry. W 1927 reprezentacja (nieoficjalnie, zasilona zawodnikami z Wiednia) zagrała w Bratysławie przeciwko Rumunii. Rok później zawiązano federację, która w 1934 stała się jednym z członków-założycieli FIRA. Przed wojną nie brała jednak udziału w organizowanych przez tę instytucję turniejach. W 1930 za to z klubami czeskimi grał Stade Français, a pierwszy oficjalny mecz reprezentacji odbył się w 1931 w Lipsku przeciwko Niemcom. Po wojnie Czechosłowacja była jednym z pierwszych krajów, w którym rugby się odrodziło. Już w 1946 reprezentacja wyjechała do Holandii, by pokonać ją 14:8, w 1948 wznowiono rozgrywki ligowe, a zanim na dobre zapadła „żelazna kurtyna”, wyjeżdżała też do Włoch. W czasach stalinowskich jednak te kontakty zamarły i Czechosłowacja nie wzięła nawet udziału w zainaugurowanych w 1952 rozgrywkach europejskich pod szyldem FIRA. Jednak podczas festiwalu młodzieży (przodka uniwersjady) w Moskwie w 1957 zagrała z Francją, którą prowadził nieśmiertelny Jean Prat (przegrywając 18:36). A gdy w 1965 FIRA wznowiła europejskie rozgrywki pod szyldem Pucharu Narodów, Czechosłowacja do nich przystąpiła i już w 1969 zajęła trzecie miejsce. Sukcesu tego już nigdy nie powtórzyła. Kolejne lata na przemian spadała z pierwszej dywizji do drugiej i awansowała w odwrotnym kierunku. Po przerwie w udziale w rozgrywkach na przełomie lat 70. i 80. zadomowiła się na drugim poziomie, a po kolejnej dekadzie (już jako Czechy) spadła na trzeci. W obecnym stuleciu gra raz na drugim, raz na trzecim poziomie. Warte wspomnienia są mecze reprezentacji Czech przeciwko Waratahs w 2005 czy przeciwko Barbarians w 2016 (zagrał wtedy m.in. Richie Mo’unga, który zdobył dwa przyłożenia). Za najlepszego zawodnika w historii często uważany jest Martin Jágr, który w pierwszej dekadzie naszego stulecia długo występował we francuskim Tulonie, wówczas jednak jeszcze bez wielkich pieniędzy i zwykle w Pro D2.
Liga rugbowa w Czechosłowacji powstała już w 1929. I choć pierwsze kluby rugby Sekora utworzył w Brnie, od początku ligę zdominowali prażanie (tu rugby zaczęło się rozwijać w 1927). Pierwszym mistrzem kraju została Slavia Praga, która zdobyła ten tytuł przed wojną sześciokrotnie, tylko raz oddając go Sparcie Praga. Rozgrywki przerwano w 1936, ale powróciły stosunkowo szybko po wojnie, już w 1948. Mistrzem został Sokol Praha, a Slavia wicemistrzem – na tron mistrzowski powróciła dopiero w 1964. W 45 edycjach powojennych mistrzostw Czechosłowacji praskie kluby triumfowały aż 31-krotnie – podzieliło się nimi kilka klubów, z których najczęściej po to trofeum sięgał TJ Praga (czternastokrotnie, przy czym zdominował ligę w latach 80., a pierwsze tytuły zdobywał pod innymi nazwami, m.in. LTC, Textilia i Spartak). Wysoko w tej klasyfikacji jest drużyna spoza Pragi: TJ Vyškov z niewielkiego miasta na Morawach, który tytuł mistrzów Czechosłowacji wywalczył 11-krotnie (dominował zwłaszcza w latach 70.). Tylko trzykrotnie mistrzostwo trafiło w inne strony – dwa razy do Brna i raz do Přelouča pod Pardubicami. Kiepsko wypadały kluby ze Słowacji – tylko dwukrotnie na podium mistrzostw wspięły się ekipy z Bratysławy: srebro zdobyła Slavia w pierwszych mistrzostwach w 1929, a brąz Dukla w 1958. Od czasu rozdziału Czech i Słowacji w czeskich rozgrywkach nadal dominuje Praga. Aż siedem mistrzostw zdobył klub RC Říčany spod stolicy, a kluby z samej Pragi dorzuciły do tego jeszcze piętnaście kolejnych: Tatra Smichov, RC Praga (kontynuatorka TJ Praga), Sparta i Slavia. Klub z Vyškova triumfował już tylko dwukrotnie, a Dragon Brno raz. Od sezonu 1995/1996 wprowadzono play-off z finałem kończącym sezon (początkowo finał rozgrywano w oryginalnej formule do dwóch wygranych meczów). W 2009 tytułu mistrzowskiego nie przyznano: przechodzono wówczas z systemu wiosna – jesień na odwrotny (od 2018 zmieniono go z powrotem).
Struktura ligowa przez te wszystkie lata oczywiście się zmieniała. W XXI w. rozgrywki klubowej elity nosiły nazwę Extraligi lub Top 6, ale w ostatnich latach powrócono do tradycyjnego nazewnictwa (najwyższy poziom to I liga). Jeszcze parę lat temu mieliśmy trzy poziomy z sześcioma zespołami na każdym (Top 6, liga narodowa i I liga), ostatnio są jednak tylko dwie ligi (I i II), choć zespołów jest w nich więcej.
W ostatnim ukończonym sezonie, w 2019, w I lidze grało sześć drużyn, każdy z każdym, mecz i rewanż, a cztery najlepsze ekipy awansowały do półfinałów. W 2020, w niedokończonym sezonie (który miał być skrócony, zaczął się bowiem w sierpniu i miał skończyć w listopadzie), rozgrywki przerwano na półmetku, choć z powodu przekładanych meczów mało która drużyna zdołała rozegrać komplet spotkań. Tym razem jednak w I lidze grało osiem drużyn – połowa z Pragi, piąta z Říčan (tuż pod Pragą), a tylko trzy z reszty kraju (Vyškov, Brno, Přelouč). W chwili przerwania rozgrywek na czele były Říčany i Vyškov, ale pozostająca na trzecim miejscu Tatra Smichov z pięcioma punktami straty miała o jeden mecz rozegrany mniej.
Poniżej mamy II ligę. W 2019 grało w niej osiem drużyn, natomiast w ostatnim sezonie, w 2020 – siedem ekip. Tu jest tylko jedna drużyna ze stolicy, natomiast poza tym są dwie drużyny z południowych Czech (z Nýrska i Czeskich Budziejowic), dwie z Moraw (z Brna i Zlina, gdzie polska reprezentacja grała swój ostatni mecz wyjazdowy z Czechami dwa lata temu) i dwie ze Śląska (z Ostrawy i Hawierzowa).
W Czechach grają też kobiece piętnastki. W 2013 zagrały pierwszy mecz międzynarodowy przeciwko Szwajcarii. Zorganizowane rozgrywki krajowe trwają od 2012, ale początkowo nieoficjalne. Na początku grały przeciwko sobie mieszane drużyny złożone z zawodniczek różnych klubów (np. Spatra z klubów praskich, Vydra z głównie morawskich – ale i początkowo słowackiego Slovanu Bratysława, a Petroučany grupowały zawodniczki z Petrovic, Říčan i Přelouča). Pierwszym klubem, który zbudował kompletną piętnastkę były praski RK Petrovice, który przystąpił do zawodów w sezonie 2016/2017 i wygrał je. Jesienią 2017 zorganizowano pierwsze oficjalne mistrzostwa kobiet, ale nadal wszystkie cztery drużyny były łączone (nawet pod szyldem Petrovic grały też dziewczyny z Přelouča). Po fazie zasadniczej rozegrały półfinały, a następnie finał, w którym Spartia (złożona z zawodniczek Sparty, Slavii i Říčan) pokonała Petrovice. Rok później zarówno skład, jak i wynik finału był identyczny. W ostatnim sezonie, w 2019, tytuł zdobyła grająca już samodzielnie Tatra Smichov, która pokonała w finale Spatrię 17:10.
Grzegorz Bednarczyk
Więcej informacji o rugby w kraju i na świecie przeczytasz na moim blogu „W szponach rugby” [kliknij]
